Chùa Sổ (thôn Ước Lễ, xã Tân Ước, huyện Thanh Oai) là ngôi chùa có sự pha trộn giữa Phật giáo và Đạo giáo. Chùa có tên chữ là Hội Linh quán, bởi trước kia vốn là một đạo quán. Thời Lý – Trần, Đạo giáo khá phát triển và là một trong ba đạo lớn ở Việt Nam gồm: Nho giáo, Phật giáo và Đạo giáo. Đến thời Lê Trung hưng, Đạo giáo bắt đầu suy thoái, các đạo quán được tận dụng để làm chùa.
Ước Lễ là một ngôi làng cổ, ngay như tên làng đã thể hiện niềm tin vào lễ giáo. Còn đôi câu đối ở cổng làng là “Thâm nghiêm kín cổng cao tường, thương cổ nguyện tàng kỳ thị và Xôn xao trước thầy sau tớ, mã xa phục quá thử kiều” vừa thể hiện được Ước Lễ là làng có truyền thống hiếu học, sống đoàn kết, người dân không chỉ làm ruộng mà còn có nghề phụ, giỏi kinh doanh, lại thể hiện sự tài hoa trong cách dùng chữ nửa Nôm nửa Hán của tác giả. Làng có cổng làng rất cổ kính và đẹp, mang dấu ấn kiến trúc thời Mạc và đến nay vẫn rất vững vàng, là niềm tự hào của người dân Ước Lễ.
Chùa Sổ được xây dựng vào thời Lý. Tháng Chạp năm 1527, chùa được trùng tu lại. Văn bia trong chùa có ghi: Quận công Đào Quang Hoa làm quan ở trấn Lạng Sơn, vốn là một người con quê hương Thanh Oai, cùng vợ là bà Trần Thị Ngọc Lâm đã đem của cải và quyên góp tiền để xây lại chùa, đồng thời cúng dường thêm 10 mẫu ruộng. Từ đó, Hội Linh quán có thêm tam quan, gác chuông, nhà bia, 17 pho tượng mới và trở thành chùa thờ Phật cùng các vị tiên thánh của Đạo giáo. Chùa được trùng tu thêm hai lần vào năm 1634 (thời Lê Trung hưng) và 1901 (thời vua Thành Thái nhà Nguyễn).
Chùa Sổ nằm trên một gò cao, biệt lập với khu dân cư của làng, mang kiến trúc kiểu “nội công ngoại quốc”. Từ cổng chùa vào là tam quan được xây kiểu chồng diêm, hai tầng tám mái, lợp ngói vảy cá. Giữa tam quan có quả chuông đồng lớn đề bốn chữ: “Quan Chung Linh tự”.
Từ đó, Hội Linh Quán có thêm tam quan, gác chuông, nhà bia, 17 pho tượng mới và trở thành chùa thờ Phật cùng các vị tiên thánh của Đạo giáo. Hội Linh Quán được trùng tu thêm hai lần vào năm 1634 (thời Lê Trung hưng) và 1901 (thời vua Thành Thái nhà Nguyễn). Từ thế kỷ XVI, người dân quen dần hơn với tên gọi chùa Sổ cho dù hệ thống pho tượng Đạo giáo vẫn được giữ nguyên vẹn trong Tam bảo.
Chùa Sổ nằm trên một gò cao, biệt lập với khu dân cư của làng, mang kiến trúc kiểu “nội công ngoại quốc”. Từ cổng chùa vào là gác chuông được xây kiểu chồng diêm, hai tầng tám mái, lợp ngói vảy cá. Giữa gác chuông có quả chuông đồng lớn đề bốn chữ: “Quan Chung Linh tự”. Xung quanh chùa còn là các hàng cây cổ thụ, ngôi chùa lọt thỏm ở giữa nên nhìn từ bên ngoài khó có thể nhận ra chùa.
Sau khoảng sân rộng là nhà tiền đường gồm ba gian hai dĩ. Hai bên hồi là nhà bia ghi chép lịch sử chùa và tên tuổi những người công đức, tuy nhiên các bia đá này đã khá mòn chữ.
Lối vào nhà tiền đường có hai pho tượng hộ pháp cao hơn 2m. Tiếp đến là thượng điện, nơi thờ các vị thần trong Đạo giáo, chân tường còn rõ những viên gạch chạm nổi hình rồng và cánh hoa cúc mang đậm phong cách kiến trúc thời nhà Mạc.
Nhiều người đến đây, nếu như không tìm hiểu trước sẽ khá bất ngờ về hệ thống tượng tại chùa Sổ, bởi hệ thống tượng không giống các ngôi chùa khác có các tượng Phật mà là tượng tiên, thánh, ngọc hoàng, đồng tử… Lớp tượng trên cùng ở chùa Sổ là tượng Tam Thanh (Ngọc Thanh Nguyên Thủy Thiên Tôn, Thượng Thanh Linh Bảo Thiên Tôn và Thái Thanh Đạo Đức Thiên Tôn), 3 vị tiên thánh cao nhất trong Đạo giáo.
Chùa Sổ là ngôi chùa đặc biệt mang tinh thần tam giáo đồng nguyên. Ngoài hai bức đại tự “Hội Linh Quán” và “Đại La thiên” những phạm trù trong Đạo giáo, còn có bức “Từ Vân Pháp Vũ” ở thượng điện thể hiện sự giao hòa tín ngưỡng dân gian thờ bà Pháp Vũ của người Việt Nam. Cách chùa 200m còn có một giếng lớn mà người dân Ước Lễ gọi là giếng Rồng, rất thiêng.
Ở khu vực ngoại thành Hà Nội, có nhiều ngôi chùa xưa là đạo quán, trong đó nổi bật có 4 ngôi chùa lớn mà xa xưa đều là những đạo quán nổi tiếng. Ngoài chùa Sổ – Hội Linh Quán thì còn có chùa Mui – Hưng Thánh Quán (huyện Thường Tín) chùa Viên Dương – Viên Dương Quán và chùa Linh Tiên – Linh Tiên Quán (huyện Hoài Đức).
Tòa hậu đường hiện chưa trùng tu nên giữ được nguyên bản kiến trúc xưa, có gác chuông đồ sộ, hai bên là hai dãy hành lang chạy dài. Trong hậu đường thờ một số tượng Phật thuộc phái Bắc tông. Phía trước chùa bên trái còn có pho tượng Phật bà nghìn mắt nghìn tay bằng đá.
Chùa Sổ là ngôi chùa đặc biệt mang tinh thần tam giáo đồng nguyên. Ngoài hai bức đại tự “Hội Linh quán” và “Đại La thiên” còn có bức “Từ Vân Pháp Vũ” ở thượng điện thể hiện sự giao hòa tín ngưỡng thờ bà Pháp Vũ của người Việt Nam. Cách chùa 200m còn có một giếng lớn mà người dân Ước Lễ gọi là giếng Rồng.
Năm 1986, chùa Sổ đã được xếp hạng Di tích nghệ thuật kiến trúc cấp quốc gia.
Trải qua năm tháng và thời gian, hiện nay ngôi chùa đang xuống cấp nghiêm trọng, hệ thống vì kèo mục nát, tường nền ẩm thấp, mái ngói xô lệch có nguy cơ bị sụp đổ, tháp chuông mục nát, chuông han gỉ… Gần như toàn bộ hệ thống rui kèo, cột chống bị mối mọt ăn xuyên tâm khiến cho mái ngói chỗ thì xô lệch, chỗ thì võng thủng… có thể sụp đổ bất cứ lúc nào.
Để bảo vệ công trình cấp quốc gia, biện pháp tạm thời duy nhất hiện nay mà bà con địa phương áp dụng là chống tạm giàn giáo sắt nhằm giúp cho ngôi chùa khỏi lún hoặc đổ sụp xuống.
